novo Forum

novo Guestbook

n

"Ozbiljnija" istorija Ugljevika počinje 1899. godine, kada se na ovom prostoru počeo kopati ugalj, po kome je ovo naselje i dobilo ime. Kako je koji osvajač prolazio, svaki je pokušao da iskoristi njegova bogatstva.

O dalekoj prošlosti cjelokupnog regiona Semberije i Majevice, ukupno gledano, malo se zna. Nije pretjerano reći da je u tom smislu ovaj region bio zanemarivan, bilo iz nacionalnih ili ideoloških razloga. O tome rječito govori i činjenica da se u ovom tipično srpskom kraju nikad nisu vršila arheološka istraživanja tolikih razmjera da bi se na zadovoljavajući način mogla proučiti arheologija i istorija nekog perioda u prošlosti.

Na cijeloj teritoriji opštine Ugljevik u arheološkoj literaturi poznato je svega 13 lokaliteta. Pa i od ovih 13 lokaliteta, tri su u Teočaku (danas u sastavu Federacije BiH), što znači da je deset arheoloških lokaliteta na srpskoj strani opštine Ugljevik. Od ovog broja čak pet su srednjovjekovni nadgrobni spomenici (stećci), tri su rimski lokaliteti u selu Tutnjevac, jedno je pogrešno datirani lokalitet na Jablan-gradu, a deseti lokalitet je mjesto gdje je nađen grčki novčić, (na brdu Baljak ili u Bogutovom Selu).

U cijelom Ugljevičkom kraju do sada nisu poznati arheološki nalazi iz perioda ljudske prošlosti između 5000-3000. godine stare ere - iz vremena neolita. Inače u mlađem kamenom dobu (neolit) ovi krajevi su pripadali teritoriji na kojoj se razvijala Vinčanska kultura (nazvana po arheol. lokalitetu Vinči kod Beograda). Vinčanska kultura je bila najrazvijenija kultura u oblasti cijelog jugoistoka Evrope i u mlađem kamenom dobu zahvatila je skoro sve današnje srpske etničke prostore. tako je za našu regiju u nauci izdvojena tzv. Sjevernobosanska varijanta Vinčanske kulture, na osnovu dva relativno dobra istražena arheološka lokaliteta u Koraju (opština Lopare) i Gornjoj Tuzli, dakle u neposrednoj blizini Ugljevičke opštine. Lokalitet Varoš u Koraju imao je četiri faze života (Varoš 1-4 faza), koje su odgovarale fazama Gornje Tuzle (faza 2-5). Dokazano je da su već tada stanovnici ovih naselja u Gornjoj Tuzli i Koraju prerađivali so i bavili se trgovinskom razmjenom. Ova naselja nestala su negdje oko 3000. godine stare ere u vrijeme iščezavanja metalnih doba.

Po dosadašnjim saznanjima arheološke nauke, ne postoje važniji podaci o arheološkim tragovima ni iz vremena metalnih doba (bakarno, bronzano i gvozdeno). U ovom vremenu između 3000. godine stare ere i prelaska u novu eru vrijedan pomena je veći bronzanodopski lokalitet Bardačilovac u Jablančici. To je tipično gradinsko naselje onog vremena gdje se na vrhu jednog brda nalazilo utvrđenje sa zemljanim bedemima. Na području naše opštine jedini (valjda) arheološki lokalitet iz ovog doba (valjda) je mjesto gdje je nađen grčki novčić (na brdu Baljak, ili u Bog. Selu). Sa kraja bronzanog doba potiče i lokalitet "Humke" u Zabrđu. Na najvećem uzvišenju (humki) nalazila se na oko malom prostoru od oko 150 kv. metara i stari kameni spomenici, pa je i ovo mjesto nazivano Grobljice. U toku zemljanih radova 1955. godine u toku kojih je u humku ukopano skladište za naftu, oštećeno je ovo "grobljice", a kamene spomenike, kao i ostatke skeleta preuzeo je poznati naučnik Zdravko Kajmaković i RZ za zaštitu spomenika kulture iz Sarajeva. Ovdje se radi o manjim kamenim stelama sa nepoznatim natpisima. Pretpostavlja se da je ovo zapravo bilo groblje iz 16-18 vijeka, ali da je zasnovano na praistorijskom tumulusu (kružna grobna humka) koji je služio za sahranjivanje nekog kneza iz vremena, vjerovatno, bronzanog doba - 1000-te godine prije Hrista.

Ugljevički kraj, kao i ogromni prostor provincija Dalmacije i Panonije, definitivno je pao pod vlast Rimskog carstva nakon poznatog ustanka dvojice vladara sa imenom Bato(n) između 6-9. godine nove ere. Rimsko carstvo je bilo temelj kasnije evropske hrišćanske kulture koja je danas prerasla u ono što nazivamo savremenom civilizacijom.

Rimljani su u ove krajeve prenijeli antičku grčko-rimsku kulturu. Od tog vremena se u ovim krajevima počela koristiti opeka kao građevinski materijal, zidani su prvi gradovi sa ulicama, vodovodima itd.

Na području opštine, u Tutnjevcu je 1958. godine istražena, od strane dr. Irme Čremošnik jedna tipična rimska vila, što svjedoči da je i ovaj kraj baštinio tradicije rimske kulture u vremenu 1-5 vijeka posle Hrista. 

Starijim stanovnicima Tutnjevca ostao je u sjećanju objekat zvani Kula (on se nalazio u dvorištu srušene stare crkve (1912)). Kula je srušena posle 1945. godine. Možda je ova Kula ta vila (gore navedena), možda je Kula neki drugi rimski objekat, a možda je Kula objekat iz turskog doba, ne znam nisam se raspitivao, ali se zna da je Kula pred rušenje imala 3 sprata i podrum i da se u njoj u tom periodu nalazil škola. I još se zna da je za vrijeme Turaka tu bio turski zatvor, i sačuvale su se mnoge legende o zatvorenim hajducima i pobijenim Turcima.  

U rimsko vrijeme prostor Ugljevika, kao i ovog kraja pripadao je provinciji Panoniji, a negdje preko Majevice išla je granica sa provincijom Dalmacijom u rimsko vrijeme. Posle podjele carstva na Istočno i Zapadno Rimsko Carstvo 395. godine ovi krajevi su pripali Zapadnom Rimsko Carstvu, a granica je išla opet u blizini ovog kraja, negdje u okolini Drine.

Za vrijeme rimljana ovom kraju najbliži grad je bio Soli (Salines, Tuzla) i manji grad Ad Drinum (kod Drine) čiji položaj još nije pouzdano ubificiran. Međutim, u svakom slučaju ovaj prostor je u svojoj relativnoj blizini imao veliku metropolu Sirmijum - Sremska Mitrovica (jedno vrijeme jedan od četiri glavna grada Imperije).

  Poznato je da se veliki period istorije u trajanju od cijelih 1000 godina između pada Zapadnog rimskog carstva i pada Istočnog rimskog carstva, odnosno od dolaska Turaka, naziva srednjim vijekom. Čak i  u najnestabilnijim regijama Evrope, kao što je bio Balkan, iako su se često mijenjali vladari i države, ipak je ostajala približno ista etnička slika stvorena još u velikoj seobi evropskih naroda (a ona u osnovi i sada važi).

     Iz vremena srednjeg vijeka sa prostora Ugljevik potiče pet poznatih nekropola (grobalja) sa prepoznatljivim kamenim nadgrobnim spomenicima, te veoma slabo istraženo utvrđenje u Teočaku i skoro nepoznati temeljni ostaci srednjevjekovnog utvrđenja Jablan- grad iznad starog Ugljevika.

Cijelo Balkansko poluostrvo, Panoniju i cijelu Istočnu Evropu tada su zaposjeli slovenski narodi. Ovi prostori, na granici između Balkana i Panonije, bili su još tada naseljeni našim precima. Nakon burnih događaja u periodu iz seobe naroda (IV-VI vijek) u Panoniji se jedno vrijeme stabilizovala okupatorska sila Avarskog kaganta, koji je 796. godine uništio, nakon pada Rima, prvi car u Zapadnoj Evropi, Karlo Veliki.  

 Inače, specifičnost cijele Panonije, pa i ovih graničnih i prelaznih zona kao što je podmajevički kraj, pa i prostor primorja, leži u tome što je ovo jedini dio Evrope gdje se odigralo nekoliko etničkih promjena. Naime, jedino se ovdje od cijele Evrope duže od dva vijeka (568-796. godine) održala vlast neevropskog naroda Avara, a nju nisu skršile snage susjednog Istočnog rimskog carstva (Vizantije) nego zapadni car Karlo Veliki. Nakon toga u ovom kraju je došlo do prevlasti slovenskih državnih tvorevina - kao što je bila Velika Moravska, da bi se u Panoniju 896. godine doselili Mađari - što je posljednja velika seoba cijelog jednog naroda u istoriji Evrope. Nakon dvoumljenja Mađari su se opredjelili za zapadnu varijantu hrišćanstva, ali je ipak dobar dio Panonije opet potpao pod vlast Istočnog rimskog carstva u vrijeme vladavine cara Manojla I Komnina (1143-1180), a isto tako najveći dio panonije bio je oko 150 godina u istočnoj sferi i za vrijeme turske vladavine (1541-1686). Nema sumnje da je od tada srednjevjekovna Ugarska (Mađarska) cijelo vrijeme 10-16. vijeka bila glavna regionalna sila, a susjedne države su joj, po srednjevjekovnoj hijerarhiji državne vlasti, morale biti vazali.

  U vremenu srednjeg vijeka promjene državnog okruženja na ovom prostoru bile su toliko da se teško može reći ko je ovdje bio češće gospodar: Ugarski kraljevi, srpski despoti ili bosanski vladari. Kada su se prvi put pomenuli u srednjem vijeku ovi krajevi - župa Soli (Tuzla)- bili su dio Srbije. Držao ih je srpski kralj Dragutin od 1284. godine, a njega nasleđuju njegovi sinovi: Vladislav i Uroš. Pravoslavni ruski plemić Rotislav Mihailovič, zet mađarskog kralja Bele, vlada ovim krajevima od 1255-1264. godine. Zna se pouzdano da su ovdje vladali i srpski despoti Stefan Lazarević i Đurađ Branković. Kao primjer krajnje nestabilnih i burnih vremena pred tursko osvajanje, možemo navesti grad Srebrenicu koja je samo od 1411-1463. godine čak 13 puta mijenjala gospodara.

   Sličnu sudbinu dijelio je i najznačajniji srednjovjekovni lokalitet u ugljevičkom kraju , a to je utvrđeni grad Teočak. Teočak se u istorijskim izvorima  prvi put spominje oko 1432. godine upravo u vezi sa srpskim despotom Đurađem Brankovićem (1427-1456), kada ga on preuzima od Mađara (kada je dobio pravo da upravlja nad zapadnim Podrinjem) i vrši u njemu dograđivanja (o čemu u narodu još žive razne priče i legende o zidanju, kuluku, vodovodu kojim je teklo mlijeko i sl.). Tom prilikom, vjerovatno sasvim malo utvrđenje prerasta u utvrđeni grad Teočak. Po obliku trougaone osnove podsjeća na Smederevo. Vjerovatno je tada podignuta i crkva u Teočaku (kasnije pretvorena u džamiju, i danas postoji - po nekim podacima najstarija džamija u BiH), u kojoj su neko vrijeme bile smještene mošti Sv. Jevanđeliste Luke. Poslije pada Bosne 1463. godine, Mađari su držali Teočak do 1521. kada su i njega zajedno sa Srebrenikom (Srebrenička banovina) zauzeli Turci.

Jedno vrijeme Teočak je bio čak glavni grad novoproklamovanog kralja. Desilo se to što su u jednom trenutku i Turska i Ugarska igrale na kartu postojanja Bosanske države pa su obje države imenovale tobože "kraljeve Bosne". Turci su imenovali Matiju Vojsalića za "kralja Bosne" i držali ga s tom titulom samo 1476. godine, upravo iste godine kada je hrišćanska vojska privremeno povratila Srebrenicu. Naime, Ugarska je za "kralja Bosne" imenovala uglednog mađarskog velikaša Nikolu Iločkog   koji se od 1438. godine javlja kao mačvanski ban, i prebacila ga u "glavni grad" Jajce 1471. godine. Ubrzo potom od 1472-1477. "kralj Nikola Iločki" biva prebačen u Teočak gdje stoluje pet godina, nakon čega biva ukinuta ta titula, a dalje se cijela administracija prepušta Srebreničkoj banovini. 

(Prema Hrvatskoj istoriji Iločki je bio ugledni hrvatski velikaš, što je najvjerovatnije i tačno jer je on osnivač grada Ružice-Orahovice u Hrvatskoj, a i proširivao je mnoge crkve po Hrvatskoj, a postoji i grad Ilok, takođe u Hrvatskoj. Dobro je reći i to da se Nikola Iločki kao kralj služio realnim pravom kovanja novca. Sačuvano je njegovih šest vrsta novca i nekoliko inačica. Njegov novac je bio imitacija denara akvilejskih patrijarha Antonija II Pancijere de Portogruara i Ludovika de Tecka. Kralj Nikola Iločki kovao je i denare po primjeru denara kralja Matijaša Korvina koji su tada bili u optjcaju. Ta mu je sličnost njegova novca s ugarskim omogućila njegovo lakše i sigurnije puštanje u opticaj.)

Ugarska je za "kralja Bosne" izabrala baš Nikolu Iločkog jer je važio za jednog od najuticajnijih i najbogatijih magnata kraljevstva, ali 1471. god. otvoreno je pristupio velikoj opoziciji protiv mađarskog kralja Matije Korvina. Opozicija se ta nosila mišlju, da Matiju prosto svrgne s prestola, a da dovede jednog poljskog princa. Da razbije tu opasnu družinu Matija je ponudio ambicioznom Nikoli bosansku kraljevsku krunu, za kojom je ovaj odavno žudeo. Mađarski sabor, sazvan u septembru 1471., primio je tu ponudu. S bosanskom "krunom" Iločki je dobio na upravu i hrvatsku i slavonsku banovinu i gradove vranskog priorata. Dotle on se zvao "večni knez" Teočaka i mačvanski ban. Ali Iločki je stvarno dobio više titulu nego vlast. Kao svoju oblast imao je Teočak sa zvorničkim krajem, dok su u Jajcu i dalje upravljali banovi, koje je postavljao kralj Matija. Zadovoljivši se tom visokom čašću Iločki se, naravno, izdvojio iz opozicije i postao je jedan od stubova Matijinih, sve do smrti (1477.). 

   Skoro identičnu sudbinu tada je dijelilo i drugo utvrđenje na Jablan-gradu, za koje legenda kaže da su ga branioci napustili sa konjima potkovanim naopačke  tako da su Turci dugo oklijevali da uđu u ovo utvrđenje, jer su pomišljali da su branioci dobili pomoć.

     O životu na prostoru Ugljevika na kraju srednjeg vijeka, prije dolaska Turaka, govori i postojanje pet lokaliteta sa nadgrobnim kamenim spomenicima (tzv. stećci), od kojih pet ima sačuvane i natpise.

   Poslije pada Srebrenika i Teočaka 1521, najvjerovatnije iste godine u sastav Turske carevine ulazi i prostor Ugljevika (postoji mogućnost da je to bilo tek 1529. godine kada je okupirana Bijeljina) od kada počinje dugotrajni turski period (1521-1878.g). Za razliku od Bijeljine, prostor Ugljevika nalazio se svo ovo vrijeme, praktično neprekido, u sastavu Osmanlijskog sultanata, sem kratkih prekida u vrijeme Bečkog rata i Prvog srpskog ustanka.

   Ugljevik se spominje u prvom turskom popisu 1533. godine, što je ujedno i prvo spominjanje Ugljevika u istorijskim izvorima. Najveći dio prostora današnje opštine Ugljevik sve ovo vrijeme pripadao je Nahiji Teočak (dakle, kao i krajem srednjeg vijeka), a Korenita je pripadala Nahiji Koraj, dok je Krćina bila u sastavu Zvorničke nahije.

   U vremenu Prvog srpskog ustanka- 1805. i 1807, a posebno 1809. godine i prostor Ugljevika su povremeno oslobađali ustanici. Isto to desilo se i 1875. godine kada je dio jedinica ustaničkog vođe Jovana Panića bio u ovom kraju, kao što su vojnici đenerala Ranka Alimpića dolazili do Ugljevičkog sela Janjari 10. avgusta 1876. godine.

    Od 1878. godine ove krajeve okupira novi zavojevač i od tada pa do kraja Prvog svjetskog rata (1918. godine) traje austrougarski period. Dotadašnja administrativna podjela na turske nahije zamijenjena je kotarima, koji su imali obično po desetak opština. Ovim promjenama najveći dio opštine Ugljevik pripao je Bijeljanskom kotaru, u okviru opštine Zabrđe koja je obuhvatala osam čisto srpskih sela: Zabrđe, Korenita, Tutnjevac, Bogutovo Selo, Mezgraja, Ugljevik, Donji Ugljevik (danas Ugljevička Obrijež) i Srpski Janjari (danas Ravno Polje).

    Prvi predsjednik tadašnje opštine Zabrđe Lazar Popović (1840- 1905. g.) iz Korenite, ubrzo po imenovanju 1878. uložio je veliki napor da jednu zaostalu  i zaparloženu srpsku zajednicu usmjeri na evropski način razmišljanja. Izvedeni su veliki javni radovi za opšte dobro svih i odmah je izgrađena opštinska zgrada "Sudnica" i žandarmerijska stanica 1880. a iste godine i škola u Zabrđu sa dvije učionice, a zatim su prosječeni makadamski  putevi prema Bijeljini, Koraju i Crvenom brdu.

    Zanimljivo je da se ovom prilikom osvrnemo na jednu čudnu činjenicu koja se prvi put upravo ovdje eksplicitno navodi, a to je da Ugljeviku potpuno nedostaju stare građevine. Naime, iz vremena turske vladavine u Ugljeviku se nije sačuvala ni jedna stara građevina, već samo nekoliko privatnih kuća i bivših hanova. Nekoliko dućana i škola potiču iz austrougarskog perioda. Najstarija zidana crkva u Ugljeviku je tek iz 1913. godine, pa izgleda nevjerovatno, ali su istorijska zbivanja u Ugljeviku bila tako teška da maltene ovdje nema nijedne građevine starije od najstarijeg čovjeka koji ovdje živi.

    Zbog toga što je čak tri puta mijenjano mjesto opštinskog centra, Ugljeviku nedostaju i uobičajeni stari javni objekti - kao zgrada opštine ili policije. Naime, sve što je postojalo u Zabrđu spaljeno je i porušeno 1941. godine, a sve što je sagrađeno u starom Ugljeviku porušeno je zbog širenja rudnika i gradnje novog Ugljevika.

    Na prostoru opštine Ugljevik, rekli smo, najstarija javna građevina je crkva u Gornjem Zabrđu, sagrađena 1913. godine, a ima još nekoliko crkvenih objekata, značajnih graditeljskih objekata podignutih kasnije, a zatim slijedi nekoliko spomeničkih kompleksa posvećenih događajima u Drugom svjetskom ratu, te niz značajnih istorijskih mjesta, pa bi se time i iscrpela lista značajnih kulturnoistorijskih objekata.

    Inače, prva škola na ovom prostoru otvorena je 1875/76. školske godine u Zabrđu.

    Austrougarska uprava je odlučila da dovede željeznicu u Ugljevik tek pri kraju Prvog svjetskog rata, kada je vojno uništila Srbiju i pobila 1/3 njenog stanovništva i kada joj se učinilo da će vječno vladati cjelokupnim južnoslovenskim prostorom. Tek tada je angažovala ruske zarobljenike da 1916. godine počnu izgradnju pruge Bijeljina - Rača i Bijeljina - Ugljevik, kako bi što lakše eksploatisala prirodna bogatstva ovih krajeva.

    Kraljevina Jugoslavija je do 1929. godine odlučno podstakla i podizanje rudarskog naselja (tada je već uveliko postojao rudnik) u produžetku imanja direktora i upravnika (Kolona, Kolonija), a sa desne strane Ugljevičko-bogutovačke rijeke, podignuto je takođe nekoliko javnih objekata. Tako se oformila varošica Ugljevik - tako su je nazvali stanovnici dotadašnjeg sela Ugljevika "Majdan" (naziv iz turskog doba za rudnik). U rudarskoj koloni "Koloni" 1936. godine živjelo je u 19 zgrada 87 porodica sa 355 članova, a rudnik je tada brojao 250 zaposlenih radnika. Inače, prema popisu iz 1931. gdine, tadašnja opština Ugljevik (odn. Zabrđe) koju je činilo osam sela - brojala je 8.267 stanovnika, od kojih 8.020 pravoslavne vjere, 184 rimokatolika, 30 muslimana, 24 evangelika.

Nastavak